Του Σπύρου Τζόκα
Μεγάλη βδομάδα. Κρατάω μια φωτογραφία και την κοιτώ επίμονα. Για ώρα. Δεν πρέπει να αφήσω τον ψυχισμό να λυγίσει και να παραδοθεί στη θλίψη την ανήμπορη. Εξάλλου τέτοιες μέρες κυοφορείται μια ανεπαίσθητη θλίψη που παραπέμπει σε τέτοιες σκέψεις. Η φωτογραφία εικονίζει τη γειτονιά μου, τη γειτονιά των παιδικών μου χρόνων και την από τότε εκκλησία της τους Τρείς Ιεράρχες.
Μια γειτονιά που η φτώχεια είχε αναγκάσει τους ανθρώπους της να ριχτούν από τα νιάτα τους στην περιπέτεια της επιβίωσης, αγνοώντας την περιπέτεια της ζωής. Φτώχεια, ανέχεια και ο μόχθος για την επιβίωση. Οι άνθρωποι της γειτονιάς ανακάλυπταν πόσο δυνατοί ήταν όταν δεν είχαν άλλη επιλογή. Ήταν επιλογή ζωής ή επιβίωσης.
Εικονίζονται όμορφοι άνθρωποι. Και κιμπάρηδες. Συνηθισμένοι άνθρωποι, αλλά τόσο σπάνιοι, σαν να είχαν το χάρισμα. Τους συναντούσες εκεί στην εκκλησία, στον καφενέ, στις γειτονιές, στις πεζούλες και είχαν μια αρχοντιά στα απλά πράγματα…..ακόμα, ακόμα πως έβγαζαν το άφιλτρο τσιγάρο από το πακέτο, πως το τοποθετούσαν στα χείλη τους και πως το άναβαν και μετά ο καπνός, που δημιουργούσε σχήματα….ακόμα ακόμα και από το τσούγκρισμα του κρασοπότηρου. Κάποιες φορές νέρωναν το κρασί τους. Ο μπάρμπα Νίκος έλεγε ότι τους μήνες που δεν έχουν το ρ το κρασί θέλει νερό.
Πολλούς από αυτούς τους νόμιζα σαν ανθρώπους από σίδερο. Και να τους τώρα στη φωτογραφία. Τους θυμάμαι να γυρίζουν από τις εξορίες και τις φυλακές. Ζωές τσακισμένες και τσαλακωμένες. Ευθυτενείς, με βλέμμα καθαρό, δανεικά κοστούμια που γυάλιζαν από το πολύ σιδέρωμα, κολλαρισμένα πουκάμισα και καθαρά παπούτσια. Και τα άσπρα πουκάμισα να ακολουθούν τον επιτάφιο. Συνήθως σιωπηλοί, έπιναν κοιτάζοντας με ένα βλέμμα τρυφερό, μα γεμάτο απόγνωση, πολλές φορές, τους νεοσσούς τους «κινήματος», όντας αμάθητοι, πίνανε κανένα ποτήρι ρετσίνα παραπάνω κι αρχίζαμε τα ηρωικά και επικά για τα «βουνά, το αντάρτικο, το κίνημα».
Σε μερικούς έκλεισα τα μάτια. Ήθελαν μια δίκαιη κοινωνία, με τους ανθρώπους να είναι ευτυχισμένοι. Τους μάντρωσαν παλικαράκια και κοπέλες στα στρατόπεδα και γύρισαν άντρες και γυναίκες στην ωριμότητά τους. Πήγαν σχεδόν αγράμματοι και γύρισαν ο καθένας με ένα επάγγελμα. Ήταν φύσει φιλοπρόοδοι και δημιουργικοί. Μόχθησαν και πρόκοψαν. Όσο τους άφηνε το σύστημα των πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων. Ο ανθός της νεολαίας, μιας τραγικής δεκαετίας.
Ποτέ, όμως, δεν καταδέχτηκαν να κατρακυλήσουν στον βούρκο. Ήταν πάντα ευπρεπείς και σοβαροί. Μεγάλωσα μαζί τους. Ήταν οι γονείς μου, οι φίλοι μου, οι σύντροφοί μου στα ατίθασα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Με έμαθαν να τρώω και να πίνω κιμπάρικα, να σέβομαι τις γυναίκες, τον αντίπαλο. Κι έφυγαν αθόρυβα, όπως αθόρυβα έζησαν, μη επιδιώκοντας ποτέ τιμές και συντάξεις. Έκαναν αυτό που θεωρούσαν χρέος τους, όταν η χώρα στέναζε κάτω από τις μπότες τις τριπλής κατοχής κι όταν απελευθερώθηκε βρέθηκαν στα ξερονήσια και τις εξορίες, όχι μόνον δεν επιβραβεύτηκαν, αλλά λοιδορήθηκαν.
Άφησαν πίσω τους μια παρακαταθήκη. Μια Καινή Διαθήκη αξιοπρέπειας, σεβασμού και ηθικού πλεονεκτήματος. Ναι. Ηθικού πλεονεκτήματος εκείνων που φύλαξαν μέχρι τέλους τις δικές τους Θερμοπύλες, καταβάλλοντας ένα κόστος που ξεπερνά τις ανθρώπινες αντοχές. Ήταν ΑΛΎΓΙΣΤΟΙ.
Ο ΣΠΥΡΟΣ ΤΖΟΚΑΣ είναι Πανεπιστημιακός, συγγραφέας.
